سینما کلاسیک 46: موبی دیک، جان هیوستون، 1956

اشاره:

۱. آنچه در زیر می خوانید برگردانی است نوشتاری از صحبت های استاد فراستی در برنامه ی سینما کلاسیک.

۲. شما همچنین می توانید از طریق لینک مندرج در زیر تصویر، فایل تصویری این صحبت ها را دانلود کنید.  

۳. امتیاز هر فیلم، در برنامه سینما کلاسیک مطرح نشده است و استاد فراستی، امتیاز فیلم ها را منحصراً برای انتشار در این وبلاگ اعلام کرده اند.

۴. توضیحات مندرج در انتهای مطلب، به درخواست برخی دوستان و به منظور هر چه مفهوم تر شدن متن، توسط ویراستار (و نه شخص مسعود فراستی) ارائه شده اند. از دوستان خواهشمندم که اگر اشکالاتی به این توضیحات وارد می دانند و یا بیان نکاتی تکمیلی را بر آنها لازم می دانند، حتماً نظرات خود را مطرح سازند تا هم، در صورت نیاز، مطلب اصلاح شود و هم دیگر دوستان بتوانند استفاده ی بهتری ببرند.

سینما کلاسیک

برنامه چهل و ششم: موبی دیک

امتیاز:

پانزدهم مرداد ماه ۱۳۹۳

جهت دانلود فایل تصویری صحبت های استاد فراستی، کلیک کنید!

به نام خالق زیبایی ها

سلام. امشب فیلم دیگری از جان هیوستون می بینیم. فیلمی براساس یک رمان بسیار معروف و پرآوازه و یک حدی ماندگار از ملویل [Melville]. اسم فیلم هست موبی دیک (نهنگ سفید هم ترجمه شده).

فیلم موفق می شود تا آخر مخاطب را نگه دارد و قصه ی انتقام شخصیت اول (ناخدا) و درگیری اش با نهنگ سفید را تا ته بگوید.

شروع فیلم، قبل از اینکه وارد کشتی بشویم، فضای خوبی می سازد. آدمی، که دنبال کار است، وارد مهمانخانه و کافه ای می شود [و] آنجا مستقر می شود. با یک شخصیت آدم خوار (که هم اتاقش است) در آنجا آشنا می شود که شخصیت جالبی است. شخصیتی با معرفت، قوی و جالب.

شخصیت اول که گفتم فیلم با او شروع می شود، در فیلم خیلی رویش کار نمی شود و می بایست این شخصیت کاملاً پرداخت می شد، چون شخصیتی است که ته فیلم هم می ماند و اوست که داستان را روایت می کند. این شخصیت باید به ما نزدیکتر می شد. فکر می کنم در کَست^۱ هم مشکل دارد. یعنی این بازیگر، برای این شخصیت خیلی مناسب نیست. باقی می ماند آدم های درون کشتی که خوب هستند؛ آنها را تا یک حدی می شناسیم و، به عنوان ماهیگیر و کارکنان کشتی، قابل باور اند. اما اصل فیلم، گریگوری پک [Gregory Peck]، در نقش ناخدا، است. ناخدایی که می خواهد انتقام سالیان را از این نهنگ سفید (موبی دیک) بگیرد. قبلاً چندین بار با او درگیر شده و به او نیزه زده، ولی موفق نشده او را از بین ببرد. حالا آمده که انتقام بگیرد و موبی دیک را بکشد.

این گذشته ای را که با موبی دیک داشته، که در رمان به شدت برجسته و دقیق است، هرچند که هیوستون سعی کرده فیلم را براساس رمان بسازد و امانتداری کند و حدی هم در این قضیه موفق است، اما این گذشته را برای ما چندان توضیح نمی دهد. ناخدا یکی دو جمله راجع به موبی دیک و گذشته می گوید، اما گذشته، پرداخت سینمایی نمی شود و چون گذشته غایب است، درگیری ناخدا با موبی دیک هم خیلی برای ما نزدیک نمی شود.

من فکر می کنم گریگوری پک، غیر از لحظاتی که خوب است و خوب نگاه می کند و این نگاه، تا یک حدی شخصیت را می سازد (گریم متوسطی هم دارد؛ صورت اش جوان است و باید جا پای آن نهنگ روی صورتش باشد که خیلی کم است)، برای این نقش مناسب نیست. جز لحظاتی و چند نگاه خوب، نمی تواند کاراکتر را درآورد و به ما نزدیک کند و ما با او همدردی کنیم.

هیوستون اشکال کستینگ^۱دارد و همین اشکال تا آخر فیلم هست. ما گریگوری پک و گذشته و حال و دعوایش با نهنگ را باور نمی کنیم. فیلم، با اینکه تا آخر ما را می کشاند، اما اگر می شد بازیگری به جای گریگوری پک، مناسب این نقش پیدا شود، قطعاً فیلم جذاب تری از آب در می آمد.

نبرد نهایی ناخدا با موبی دیک نبرد خوبی است. دوربین فیلمبرداری، خوب رفتار می کند؛ از زوایای خیلی خوبی می گیرد و نبرد را باور پذیر می کند، غیر از جثه ی موبی دیک که اغلب از پشت است و یک کوهی و جثه ای از یک موجود است، اما در مجموع، فیلمبرداری، حملات نهنگ و درگیری آدم ها با آن، خوب است و به خصوص ناخدا.

هیوستون مجبور می شود که نبرد نهایی بین ناخدا و موبی دیک را اساساً در لانگ شات^۲ برگذار کند و نمی تواند جلوتر برود و در مدیوم^۳ و گاهی هم در کلوز^۴ ما ببینیم، چون آن موقع بهتر می توانست التهاب این نبرد نهایی را به ما منتقل کند.

در مجموع، به نظرم موبی دیک، آن موبی دیک ای که در رمان تعریف می شود و قسماً هم از نگاه ناخدا می شنویم، آن موبی دیک ساخته نمی شود؛ حمله هایش ساخته می شود، قدرت و جثه اش در می آید، اما آن موبی دیک جاندارِ خشنِ حمله کننده ی نابودگر از آب در نمی آید. اساساً مشکل کارگردانی است و نه مشکل قصه، چونکه قصه ی ملویل عالی است.

خوب است رجوع کنیم به یک صحنه هایی که چیزی حدود صد/ دویست نهنگ در دریا حاضر می شوند و ماهیگیر ها می روند که آنها را صید کنند. برای ماهیگیر ها صید این نهنگ ها مهم است. برای ناخدا موبی دیک [مهم] است، اما برای آنها نهنگ ها مهم اند. چرا؟ چون از نهنگ ها روغنی می گیرند و آن روغن را می فروشند و اصلاً زندگی شان بر مبنای این است. صحنه، با وجود حواشی بسیار و زمانی که برایش گذاشته شده، این را از آب در نمی آورد که ما بفهمیم چقدر گرفتن روغن برای این ها خوب است و وقتی که ناخدا به آن ها دستور برگشت می دهد، چه مصیبتی به بار می آید. این هم از آب در نمی آید. یعنی این چیز مهم هم خوب از آب درنیامده.

اساساً، موبی دیک فیلم سرگرم کننده ای است که می توانست تبدیل به فیلمی جدی شود. فیلم جدی ای که بیش و کم در شأن رمان بسیار قوی ملویل بماند. تا اینجای کار، ملویل بازی را از هیوستون، کامل، می برد و این برای سینما خوب نیست. باید هیوستون چانه می زد، با اثر مواجه می شد و بازی را اینقدر راحت به ادبیات واگذار نمی کرد.

با هم فیلم موبی دیک، اثر جان هیوستون را ببینیم، و من پیشنهاد می کنم که رمان ملویل را حتما بخوانیم؛ از آن رمان لذت زیادی خواهید برد. فیلم را ببینید [تا] کمک تان کند که سراغ رمان بروید.

---

توضیحات:

۱. کست: کستینگ (Casting) = انتخاب بازیگر.

۲. لانگ شات (Long Shot): نمایی است که در آن یک یا چند نفر در حال انجام کاری هستند و به صورت تمام قد و توأم با بخش قابل توجهی از محیط اطراف شان نمایش داده می شوند.

۳. مدیوم: مدیوم شات (Medium Shot/ M.S): این نما، از کمر به بالای شخصیت را نشان می دهد و حد فاصل نمای کلوز- آپ و مدیوم لانگ شات است. به این نما، "نمای میانه" نیز گفته می شود و معمولاً زمانی به کار می رود که فیلمساز می خواهد مقداری از اشیاء و حال و هوای صحنه را توأم با کاراکتر نشان دهد.

۴. کلوز: کوز- آپ (Close- up) = نمای نزدیک/ درشت.