سینما کلاسیک 26: درسو اوزالا، آکیرا کوروساوا، 1975

اشاره: آنچه در زیر می خوانید برگردانی است نوشتاری از صحبت های استاد فراستی در برنامه ی سینما کلاسیک. شما همچنین می توانید از طریق لینک مندرج در زیر تصویر، فایل تصویری این صحبت ها را دانلود کنید.  ضمناً باید شاره شود که امتیاز هر فیلم، در برنامه سینما کلاسیک مطرح نشده است و استاد فراستی، امتیاز فیلم ها را منحصراً برای انتشار در این وبلاگ اعلام کرده اند.

سینما کلاسیک

برنامه بیست و ششم: درسو اوزالا

امتیاز:

بیست و ششم تیر ماه ۱۳۹۳

 

جهت دانلود فایل تصویری صحبت های استاد فراستی، کلیک کنید!

به نام خالق زیبایی ها

سلام. امشب فیلم به شدّت زیبایی از کوروساوا می بینیم. فیلمی خیلی خاص به نام درسو اوزالا. فیلمی که با دیگر فیلم های کوروساوا هم صدا نیست و جدا می ایستد. فیلم خیلی خاصی است.

کوروساوا در درسو اوزالا به تحسین طبیعت زیبا، با شکوه، خیره کننده، و بکر می پردازد. نما های فیلم را با هم ببینیم. در این نما ها در واقع انگار که شخصیت اصلی فیلم طبیعت بکر و دست نخورده ای است که به وسیله ی تمدن و پیشرفت های بشری مورد آسیب قرار گرفته. یک جور به نظر می رسد که کوروساوا برای از دست رفتن این طبیعت بکر و اصیل مویه می کند. و همچنین آدمش. آدمی که به شدّت هماهنگ است با این طبیعت و محصول آن است: درسو اوزالا [Dersu Uzala].

درسو اوزالا بر خلاف قهرمانان کوروساوا که درشت و قوی، بزن بهادر و جنگو، و خبیث و خوب و مبارز اند، هیچ چیزی از بدی در خود ندارد. جثه ای کوچک و کمی چاق دارد، و چهره اش به شدّت روستایی، غیر متمدن، و غیر شهری است. مهربان، اصیل، و خیلی قوی است. قوی ای که قدرتش را به رخ نمی کشد؛ سامورایی نیست. آدمی است هماهنگ با طبیعت.

تفنگ کهنه ای دارد که در صورت لزوم با آن شکار می کند. شکارش هم شکار ساده ای است؛ شکار سبوعانه ای نیست. اگر تیر اشتباهی به ببری زده باشد و او را زخمی کرده باشد، [این موضوع] به شدّت او را بهم می ریزد و نگران می کند، چراکه فکر می کند که این تیر غلط، نظم درست این طبیعت و هماهنگی آن را از بین برده است. این موضوع است که اساساً او را اذیت می کند.

درسو شخصی است که به باد، آب، آتش و به تمام این اِلِمان [Element] های طبیعی اطلاقِ آدم می کند؛ آنها را "شخص مهم" خطاب می کند و ما باور می کنیم که اینها "شخص" هستند و "مهم" اند. درسو در صحنه ای که دارد در شب اوّل با آرسنیف [Arsenev]، شخصی که برای کشف این سرزمین آمده است، حرف می زند، به آتش نصیحت می کند که آرام باش، سر و صدا نکن، و بگذار ما حرف بزنیم. این را با احترام از آتش می خواهد. این رابطه ی درسو است با طبیعت و با عناصر طبیعت.

(طبیعی است که این آدم توسط آدم های امروزی، توسط دوستان و نزدیکان آرسنیف، فهمیده نشود؛ آنها او را دست می اندازند و به او می خندند.)

این شخصیت، دوستی می فهمد و مهربانی و معصومیت. موقعی که با خانواده ی آرسنیف طرف است، رابطه اش با فرزند او را ببینید که چقدر درست و هماهنگ با این آدم است! او، شخصیت منحصر به فردی است که کوروساوا خلق کرده است. یا بهتر این است که بگوییم او، شخصیت منحصر به فردی است که کوروساوا کشف کرده است، چون این شخصیت، قابل خلق کردن نیست.

خوب است که به اوّل فیلم و تضادی که کوروساوا می گوید، توجه کنیم. در اوّل فیلم، در یک نمای Long Shot، آرسنیف می آید که قبر دوستش را پیدا کرده، به او ادای احترام کند. قبر تنها آدم اصیلی که به او کمک کرده، جانش را نجات داده است. قبر را پیدا نمی کند، چون علامت زده بوده است که قبر در کنار درختان سدر است، [ولی الآن] درختان سدر قطع شده اند و به جای آنها کارخانه های چوب بری ایجاد شده است. و این تمدن و پیشرفت، حتی جای آن آدم اصیل را نیز، بدون هیچ دلتنگی ای، از بین برده است. آرسنیف [که] فکر می کند یک جایی در همین اطراف باید قبر دوستش باشد، می ایستد و ادای احترام می کند. این، اوّل فیلم است و ما توسط Flash Back هایی، با قصه مواجه می شویم: درسو اوزالا در اوایل قرن بیست.

معرفی درسو، خیلی ساده و حتی قراردادی و کلیشه ای است، اما خیلی تأثیر گذار است:

شب است. آرسنیف و دوستانش در جنگل نشسته اند، آتش روشن کرده اند و منتظر غذا خوردن و خوابیدن هستند. کسی از دور می آید. کسی که اصلاً نمی فهمیم آدم است. از نوع آمدنش فکر می کنیم که یکی از عناصر این جنگل و یا یکی از حیوانات این جنگل است. آرام، از ته Background دیده می شود و جلو می آید. همجنس و هماهنگ است با این طبیعت. درسو اوزالا است. با یک کوله پشتی و لباس های کهنه. پیر است و مسن و مهربان. کمی هم در چهره و بدن چاق است. می نشیند و به سرعت در دل آرسنیف- و ما- جا باز می کند. می فهمیم که او از جنس دیگران نیست؛ او، مهربانی، تنهایی، قدرت و همه چیز را می فهمد.

درسو وقتی دارد برای آرسنیف تعریف می کند که خانواده اش چگونه بر اثر سرما و گرسنگی مرده اند (و این را نه رمانتیک، که خیلی ساده و طبیعی می گوید)، جمله ی فوق العاده ای می گوید: خانواده ی من زنده خواهند بود تا وقتی که من دوستشان دارم. و به این [حرف] باور دارد؛ قطعاً آن خانواده برایش زنده است.

در مسیر حرکت شان به یک پیرمرد چینی بر می خورند. آرسنیف می رود که به او کمک کند، [اما] درسو مانع اش می شود [و] می گوید که او را رها کن. او دارد، تک و تنها، خیال بافی می کند و رؤیا می آفریند. باز هم این جمله را طبیعی می گوید و نه ادایی و امروزی.

صحنه ای در فیلم است که به نظر من، نقطه ی اوج فیلم است. صحنه ای که درسو و آرسنیف در طبیعت گم شده اند. آرسنیف می خواسته که یک دریاچه را (نه برای کشف، که برای دل خودش) تماشا کند. درسو نیز همراهی اش کرده است، اما در آنجا گم شده اند و برف و طوفان آنها را گیر می اندازد. هوا تاریک می شود، و اینها مجبور اند که با طبیعت مبارزه کنند. مبارزه ی درسو با طبیعت، باز، هماهنگ است و [در واقع اصلاً] مبارزه با طبیعت نیست. با هماهنگی با طبیعت سعی می کند که بر این برف و بوران طبیعی غلبه کند و زنده بمانند. یک جدال برای زندگی است، و نه علیه طبیعت.

صحنه را با هم ببینیم! صدا گذاری صحنه (صدای برف)، حرکت آنها، و تدوین این صحنه آنچنان دقیق انجام شده است که انگار بخشی از تجربه ی ما می شود. انگار که ما، در این سرزمین بکر، در برف گیر افتاده ایم و حالا باید راه چاره ای بیاندیشیم. در نهایت، یک کلبه پر از نیزار و المان های طبیعی جمع و ساخته می شود، و آنها در آن مصون می مانند. کوروساوا این صحنه را، با تدیون فوق العاده و با زمانبندی دقیق، به یکی از نقطه اوج های فیلم تبدیل می کند.

درسو، سوی چشمش کم شده، و این، برای یک شکارچی، فاجعه است. درسویی که می توانست نخ یک بطری را بزند و موجب حیرت همه ی آنها بشود، الآن دیگر سوی چشمش کم شده است. آرسنیف از درسو می خواهد که به شهر بیاید. او مقاومت می کند، اما به خاطر آرسنیف (که متأسفانه خوب شخصیت پردازی نشده است و به نظرم کمی تیپیکال [Typical] است- این فقط درسو است که تبدیل به شخصیت می شود) به شهر می آید و در خانه ی آرسنیف زندگی می کند.

صحنه ی زندگی او در شهر را باید به یاد بیاوریم و آن خانه ی مدرن و امروزی ای که کوروساوا می سازد و نگاه سردی که در خانه دارد را. [این سردی،] از رنگ آمیزی ها گرفته تا روابط آدم ها، [منجر به] بیانیه ی کوروساوا می شود که به شدّت علیه مدرنیزم و به شدّت در دفاع از سنت است [می شود].

رابطه ی درسو با زن و فرزند آرسنیف بسیار انسانی است، اما او نمی تواند، به دور از طبیعت، در این خانه محصور باشد. آرسنیف برای او یک تفنگ امروزی، مدرن، و گران خریده است که بتواند به راحتی با آن شلیک کند و تاحدی مشکل چشمش را برای او حل کند. درسو با این تفنگ نمی تواند شکار کند. فقط با تفنگ کهن و رنگ و رو رفته ی خودش می تواند شلیک کند. همین تفنگ نو، که استعاره ای از زندگی جدید و مدرنیته است، منجر به مرگش می شود. وقتی می خواهند تفنگش را بدزدند، کشته می شود. درسو ریشه در زمین دارد و با تفنگ خودش شکار می کند. با تفنگ امروزی نمی تواند. این، حرف بسیار جدّی کوروساوا است.

این فیلم عالی (از زاویه ی شخصیت درسو) متأسفانه در لحظاتی به ورطه ی احساساتی گری می افتد. کوروساوا آنقدر در این فیلم نقد تندی به امروز دارد که نمی تواند این فاصله را رعایت کند. [فیلم] یک جور مویه کردن برای این طبیعت و برای این انسان اصیل است و پس زدن امروز. به نظر می رسد که کوروساوا گذشته را فرا می خواند و می خواهد که در آنجا زندگی کند و امروز (آدم ها و تمدن امروز) را پس می زند و در همین جاست که به احساساتی گری می افتد و شخصیت فوق العاده ی فیلمش نمی تواند فیلم را نجات دهد. اما فیلم، بسیار دیدنی است و بسیار ما را به یاد همه ی چیز های خوب انسانی می اندازد. و به یاد ما می اندازد که طبیعت، چه موجود زنده، زیبا، و به درد بخوری است و نباید در تضاد با او حرکت کرد. تا اینجای بحث، درست است. اما از جایی که به طرد امروز و انسان امروز و نا امیدی از آن برسیم، به نظر من، بحث رو به عقبی است و به بیانه ی غیر مترقی می رسد. احساساتی گری فیلم هم از همین جا ناشی می شود.

همچنان، درسو [اوزالا] دیدنی است. آن را ببینیم. مطمئن باشید که به یادمان می ماند.