سینما کلاسیک 24: یوجیمبو، آکیرا کوروساوا، 1961

اشاره: آنچه در زیر می خوانید برگردانی است نوشتاری از صحبت های استاد فراستی در برنامه ی سینما کلاسیک. شما همچنین می توانید از طریق لینک مندرج در زیر تصویر، فایل تصویری این صحبت ها را دانلود کنید. ضمناً باید شاره شود که امتیاز هر فیلم، در برنامه سینما کلاسیک مطرح نشده است و استاد فراستی، امتیاز فیلم ها را منحصراً برای انتشار در این وبلاگ اعلام کرده اند.

سینما کلاسیک

برنامه بیست و چهارم: یوجیمبو

امتیاز:

بیست و چهارم تیر ماه ۱۳۹۳

 

جهت دانلود فایل تصویری صحبت های استاد فراستی، کلیک کنید!

به نام خالق زیبایی ها

سلام. امشب فیلم دیگری از کارگردان بزرگ ژاپنی، آکیرا کوروساوا، را با هم می بینیم: یوجیمبو. یوجیمبو فیلم به شدّت سرگرم کننده و، خوشبختانه، بی ادّعایی است، چون از فیلم های خوب و عمیق کوروساوا(در فرم و محتوا)  نیست.

این فیلم دارد در فضای روایی خود می گوید که هر دو طیف اراذل و باج گیر ها بد هستند و این دو تیم شهر را از بین برده، نا امن کرده اند. یک سامورایی وارد این شهر می شود که در عنوان بندی به خوبی به ما معرفی می شود. از پشت به ما معرفی می شود و آنچنان صلابتی ندارد. با آنکه از پشت است ولی حرکات دست و شانه هایش ما را به یاد توشیرو میفونه ی هفت سامورایی می اندازد. آدمی لات و لوت، آس و پاس، نیمه طنز، اما شمشیرکش. در واقع کوروساوا هم آن دو دسته را دست می اندازد و هم این سامورایی را و یک جوری دارد با زبان طنز پایان این دوره را اعلام می کند.

تا جایی که دارد با زبان طنز حرف می زند، به نظرم، هم فیلم و هم کوروساوا موفق هستند. یعنی تا جایی که سامورایی، اینها را به جان هم می اندازد و خودش از بالا نگاه می کند، خیلی خوب است و ما فاجعه ای که تراژدی نیست و طنز است را می بینیم. کوروساوا نمی خواهد تراژدی بسازد؛ کمدی می خواهد. اما از جایی که توشیرو میفونه را می گیرند و او را می زنند، کار خراب می شود. خوشبختانه این زدن را لو نمی دهد که شخصیتش خراب نشود اما با کاری که در چهره اش می کند (مو هایی که باز شده و چهره ای که از بین رفته است) و بعد با نشان دادن آن غول دو متری که او را چه جور می زند، تمام آن چیزی که از این شخصیت ساخته است را، به نظر من، از بین می برد و مجبور است که دوباره او را بازسازی کند. در انتهای فیلم او را بازسازی می کند و دوباره مثل اوّل اش می کند. در این فاصله، فیلم آسیب می بیند. هم در لحن، هم در شخصیت پردازی، و هم در همذات پنداری ما با شخصیت. در اواخر فیلم، اما، این شخصیت، با آنکه زخمی برداشته است، دو باره مو هایش را همانطور بسته و با صلابت در دوئل نهایی حاضر می شود. این وسط، قسمت هایی از فیلم است که به نظرم لق است. کمیک [Comic] نیست و قوی هم نیست.

صحنه ی نبرد پایانی، با اینکه وسترن است، ولی خوب است. کلاً فیلم، به شدّت، تحت تأثیر وسترن است. اساساً تحت تأثیر فرد زینه مان [Fred Zinnemann] (در صلاه ظهر) است و نه فورد [Ford]. چه در قاب بندی ها، چه در ضرباهنگ درونی، و ریتم بیرونی. این ها همه وسترن است، [آن هم] برای فیلمی که ادعای گانگستری دارد و کمیک هم هست. این سه تا، ملغمه ی سختی شده اند. موسیقی به لحن کمیک و طنز فیلم کمک می کند. قاب بندی ها، اما، وسترن هستند و شخصیت نیز چیزی بین هفت سامورایی و یک سامورایی جدّی است. یعنی [با] طنز [در کنار] جدّی [طرف هستیم]. یک شمشیرزن واقعی ولی طنز. به نظرم، فیلم از پس این تضاد ها بر نمی آید و آسیب می بیند.

صحنه ی پایانی، صحنه ی قوی ای است. قاب بندی ها خوب (و وسترن) است. دو طرف را خوب به ما نشان می دهد و خوب هم شروع می شود. (یعنی از لحظه ای که پیرمرد را [بین زمین و] آسمان، طناب پیچ شده، آویزان کرده اند). می رسیم به زمانی که تصویر باز می شود. یکی از طرفین، هفت تیر دارد، و دوست ما، میفونه، شمشیر و یک چاقو که قبلاً دیده ایم. صحنه را خوب برگزار می کند. ما می دانیم که طرف مقابل اسلحه دارد و [این نگرانی را داریم] که میفونه چطور می خواهد با یک شمشیر به جنگ اسلحه برود. آنقدر قاب ها و کات ها خوب است که می تواند روند این نبرد را به ما القا کند.

توضیحات جزء به جزء صحنه را نمی دهم؛ فیلم را خواهید دید. نمایی در اواخر این صحنه هست که مرد اسلحه به دست بد طینت، پسر جوان، به زمین افتاده و اسلحه اش به کناری افتاده است. از دوست ما، میفونه، خواهش می کند که اسلحه اش را به او بدهد، چراکه بدون اسلحه، احساس عریانی می کند. میفونه نمی داند که اسلحه گلوله دارد یا نه. پسر زخمی می گوید که نگران نباش، اسلحه گلوله ندارد. دو تا داشت که شلیک شان کردم. ما فکر می کنیم که دارد دروغ می گوید و به همین دلیل می ترسیم که مبادا در همین حال قهرمان ما را بزند. علی القاعده باید بفهمد که او دارد دروغ می گوید، اما با آرامش تمام در مقابلش می نشیند و اسلحه را به او می دهد. به سرعت می فهمیم که اسلحه گلوله دارد. اما چه می شود؟ در فیلم خواهید دید. صحنه، خوب کارگردانی شده است. قدرت میفونه، طنز قضیه، بازی و شوخی با مرگ، و میفونه که انگار مرگ را جدّی نمی گیرد، و صحنه ی پایانی فیلم از نقاط قوت آن هستند.

بازی توشیرو میفونه، منهای آن صحنه ای که عرض کردم که زخمی شده است، که به نظرم کوروساوا نمی تواند از او بازی بگیرد، خوب است. و در کل، به جز صحنه هایی که عرض شد، باقی فیلم خوب و سرگرم کننده است. شاید این اوّلین و آخرین فیلم طنزی است که کوروساوا ساخته است.

خوب است کمی درباره ی شهری که کوروساوا ساخته است حرف بزنیم. شهر در Long Shot، وسترنی (اما قطعاً با معماری ژاپنی) است. همان حال و هوای وسترن، و بیش و کم، همان خیابان های وسترن را دارد و خیلی ما را به یاد صلاه ظهر، فیلم فرد زینه مان، می اندازد. در صلاه ظهر یادمان می ماند که گری کوپر [Gary Cooper] افسرده و نگران این است که کسی کمکش کند و در مبارزه علیه بد ها تنها است. این تنهایی را ما در یوجیمبو هم داریم. اما یوجیمبو، بر خلاف کوپر، آدم خوبی نیست و از جنس همین آدم های شهر است.

شهر و آدم هایی که کوروساوا به ما نشان می دهد، به نظرم، شبیه شهر و آدم های دیکنز [Dickens] است. چه در آرزو های بزرگ و چه در قانون زده. و به نظرم، کوروساوا، به دقّت، دیکنز را می شناسد. هیولاهای ناچیز کوچک که به کاریکتور و گروتسک [Grotesque] تبدیل شده اند (خصوصاً آن آدم قد بلند که همیشه یک چکش چوبی بزرگ در دستش است) خیلی دیکنزی هستند.

قهرمان فیلم نسبت به آدم های بسیار بد در دو سوی داستان، تافته ی جدا بافته ای نیست و از همین جنس آدم هاست. انگیزه اش پول، غذا، و گاهی هم خواب است. هیچ صفت اخلاقی خوبی در او نمی بینیم. یک جایی در فیلم دو تا از پیرمرد ها به او می گویند که تو آدم خوبی هستی، اما خودش هم باور نمی کند که چیزی از خوبی در او مانده باشد. او هم مانند همین آدم ها عمل می کند. آمده است که شهر را پاک کند (همچنان که کوپر در صلاه ظهر آمده بود تا شهر را از وجود آن Badman های بد ذات پاک کند) و مجبور است که پاک کند. در اینجا این پاک سازی دیگر توسط آن سامورایی ایده آل و آرمان گرایی که سمت فقرا و نیکی می ایستاد، صورت نمی گیرد. میفونه، اگرچه با همین شمایل در هفت سامورایی در کنار سامورایی هاست، اما در اینجا تنها و وسترنر است و در کنار هیچ کس نیست و با هر دو گروه بازی می کند. بازی اش هم با این کوتوله های دیکنزی خیلی خوب است، اما نمی تواند همین طور خوب این بازی را ادامه دهد. یعنی در این دو طیف از آدم ها (که یکی تاجر ابریشم و دیگری تاجر ساکی است) به یک آسیب شناسی در یک دوره ی معین از ژاپن نمی رسیم. کوروساوا همیشه (حتی در آثار اقتباسی) دوره ی خاصی مدّ نظرش است و با آن دوره کار می کند، و حرفش را در آن دوره می زند. اما در اینجا، کمی ابستره [Abstract] شده است. یعنی ما خیلی متوجه نمی شویم که کدام دوره از تاریخ ژاپن مورد نقد اوست که دارد با آن کار کمدی می کند. این، ضعف فیلم است؛ نه به عنوان یک فیلم سرگرم کننده ی عادی، که در یک جاهایی هم لحنش از بین می رود، بلکه به عنوان یک فیلم کوروساوایی تاریخی با شخصیت های آشنا. با چنین فیلم [عمیقی] مواجه نیستیم. دیگر با امثال آدمی که در اواخر عمر می خواهد کار خوبی کند (در فیلم زیستن) و یک پارک از خود به یادگار بگذارد (هرچند که نمی تواند این دنیا را تغییر دهد،که این دنیای تیره قابل تغییر نیست) مواجه نیستیم.

در هفت سامورایی، فرمانده سامورایی ها می داند که بازی را باخته است، اما باز هم عمل خیر، انسانی و آرمانی می کند و با باختن از شهر می رود. در اینجا، قهرمان فیلم که آدم خوبی نیست (مزدور و بد است)، عملش پاک سازی محیطی است که معلوم نیست پس از رفتن او و لت و پار کردن این دو گروه، چه مردمی در آن باقی می مانند. این را در فیلم نمی بینیم. شهر بدون این کوتوله ها و اراذل چه می شود؟ باز، کوروساوا درباره اش حرف نمی زند. به همین دلیل، به نظرم، فیلم دنیایش را بنا نمی کند. حتی دنیای بد بینانه ای که جای نجات دادن نیست، چراکه هیچ کدام از آدم های فیلم، شأن، مرتبت، و قابلیت این را ندارند که ارزش نجات دادن داشته باشند. پس این، یک عمل بیهوده است که کوروساوا دارد این را با طنز بیان می کند. بنابراین این طنز قدرت فیلم است و هرجا که (چه در میزانسن و چه در شخصیت پردازی) طنز لق می شود، به فیلم آسیب می زند.